در مطلب رشد حرکتی و مهارت های حرکتی ظریف و درشت 1، در ارتباط با تعریف مهارت های حرکتی، انواع آن (مهارت های حرکتی ظریف و درشت) و نحوه تقویت آن ها به وسیله بازی و اسباب بازی اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دادیم. حالا می خواهیم رشد حرکتی سالم در کودکان را بازگو کنیم. همچنین بازی ها حرکتی ای که در رشد و تسلط یافتن بر این مهارت ها تاثیر دارند.

در ابتدا لازم است نکته ای را خاطر نشان سازیم. رشد حرکتی در کودکان متفاوت است. بدین معنی که اغلب کودکان مراحل یکسانی را با ترتیب یکسانی طی می کنند (البته گاهی پیش می آید که کودکی یک مرحله را نمی گذراند، مثلا بدون تمرین چهار دست و پا رفتن، ایستادن و راه رفتن را آغاز می کند)؛ ولیکن سنی که کودکان قادر به انجام این مهارت ها می شوند از کودکی به کودک دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر کاملا متفاوت است. همچنین کودکان زودرس و نارس ممکن است دیرتر از کودکانی که 9 ماهه به دنیا آمده اند، مهارت های حرکتی را کسب کنند. بنابراین در جدول زیر، علاوه بر متوسط سنی که کودکان این مهارت ها را نشان می دهند، حداقل و حداکثر سنی که کودک این مهارت ها را کسب می کند نیز ذکر شده است. «نکته 1: اگر کودکی تا حداکثر سن ذکر شده به مهارت ذکر شده دست نیافته باشد، بهتر است به متخصص مراجعه کنید.»

عامل ژنتیک (رشد دستگاه عصبی، هوش حرکتی کودک، سن کسب این مهارت ها در والدین وی) و عوامل محیطی (بازی ها و اسباب بازی های جالب و محرک، فراهم کردن فضا و امکان حرکت، تمرینات ورزشی، تشویق ها و محرک های محیطی دیگر) در سرعت کسب این مهارت ها تاثیر به سزایی دارند. با این حال جز موارد استثنا، کودکان زودتر از حداقل سنی ذکر شده قادر به نشستن، راه رفتن و غیره نیستند.

پژوهش های بسیاری که در حوزه مهارت های حرکتی شکل گرفته، نشان داده اند که فرصت های حرکت اولیه و محیط تحریک کننده بر رشد حرکتی تاثیر به سزایی دارند، برای مثال در پرورشگاهی که کودکان تمام مدت در تخت خود بودند، تا بیش از 2 سالگی چهار دست و پا رفتن را آغاز نکرده بودند. مثال دیگر مادران سرخپوستی هستند که با ورزش دادن نوزادان خود راه رفتن و مهارت های حرکتی دیگر را تسریع می بخشند[2]).

در این قسمت بازی ها و اسباب بازی های ساده ای را معرفی می کنیم.

نکته 2: مهارت های حرکتی به ترتیبی که گفته شد رشد می کنند. پس به خاطر داشته باشیم تا سیستم عصبی مرکزی رشد نکرده است، فشار آوردن به آن موجب پیشرفت نگردیده چه بسا ممکن است، آسیب زا باشد. از چه طریق می توانید مطمئن شوید که کودک به حد لازم برای شروع هر یک از تمرینات رسیده است؟ به جدول نگاه کنید، اگر کودک یک مرحله را سپری کرده است، برای مثال موفق به نشستن بدون کمک شده است، می توانید تمرینات مرحله ی بعد یعنی سینه خیز رفتن را آغاز کنید.

بازی ها، تمرینات و اسباب بازی ها (به ترتیب سنی):

• استفاده از موبیل ها و آویزهای رنگی شاد و براق در بالای تخت نوزاد موجب ترغیب او به پیش دسترسی، دسترسی و در نهایت چنگ زدن می شود
• خواباندن نوزاد به حالت دمر موجب ترغیب او به بلند کردن سرش می شود
• ماساژ صحیح نوزاد تمامی عضلات و سیستم عصبی بدن نوزاد را تحریک و تقویت می کند
• دست ها و پاهای او را تکان دهید (نرمش)
• او را روی پای خود بنشانید (تمرین نشستن)
• اسباب بازی جالبی در پهلوی او قرار دهید تا ترغیب به غلت زدن و برداشتنش شود
• او را بلند کرده و اجازه دهید پاهای خود را بر زمین بزند گویی می خواهد راه برود
• اسباب بازی صدا دار خوشرنگی را در مقابل چشمان او حرکت دهید و نزدیک دستانش کنید تا ترغیب به گرفتن آن شود
• هنگامی که نوزاد گرفتن اشیا را آغاز کرد، اسباب بازی های ایمن[3]، بزرگ، با رنگ های شاد و صداساز (در صورت تکان دادن)، در شکل ها و طرح های متفاوت را در مقابل او حرکت دهید (تاب دهید یا بچرخانید) تا ترغیب به گرفتن شده و پس از کسب موفقیت آن را به دهان خود برده و بررسی کند (هماهنگی چشم و دست و مهارت های حرکتی ظریف)
• او را روی صندلی غذا بنشانید
• اطراف او را بالش بچینید و اجازه دهید به تنهایی بنشیند و هر بار که چپه شد، دوباره او را بلند کنید
• هنگامی که نوزاد به حالت دمر است، اسباب بازی جالبی در رو به روی او با کمی فاصله قرار دهید، زانوهای او را خم کرده و با دستان خود به کف پای او فشار بیاورید تا ترغیب به حرکت رو به جلو برای دسترسی به اسباب بازی شود (تمرین سینه خیز رفتن)
• انواع اسباب بازی ها با شکل های مختلف (حلقه های تو خالی، مکعب های بزرگ، جغجغه های مختلف و...) را در اختیار او قرار دهید چرا که در دست گرفتن هر یک متفاوت است
• توپ صدا داری را قل دهید و او را تشویق کنید با سینه خیز رفتن به آن برسد
• ساعت های زیادی کودک را روی زمین بگذارید تا در صورت جلب شدن توجه اش به چیزی تلاش کند به سمت آن حرکت کند
• اسباب بازی های متفاوتی را بر روی زمین رها کنید تا کودک تشویق به دسترسی و حرکت به سمت آن ها شود
• از روروئک استفاده نکنید به جای آن از والکر ویژه نوپایان استفاده کنید
• وسایل شکستنی را از روی میزها جمع کنید، گوشه های تیز میزها و وسایل دیگر را محافظ کودکان بزنید، تا بدون استرس (و انتقال این استرس به کودک) آزادانه ولی با نظارت او را در محیط رها کنید
• اسباب بازی های جالب او را روی میزها بگذارید تا تشویق به بلند شدن برای دستیابی به آن ها شود
• دستان او را گرفته و تاتی تاتی کنید (و تمرین های حرکتی دیگر خاص راه رفتن که مادربزرگ ها در آن تخصص ویژه ای دارند)
• بر روی چند پله فرش بیاندازید و با نظارت کامل کودک را ترغیب به بالا و پایین رفتن از پله ها کنید (اوایل کودکان به صورت چهار دست و پا اینکار را انجام می دهند ولی به مراقبت بسیار نیاز دارند، چرا که تمرین زیادی برای دستیابی به تعادل کامل نیاز دارند)
• مقابل او جفت پا بالا بپرید و او را ترغیب به اینکار کنید و در صورت لزوم کمکش کنید
• قطار شوید و هر کار شما انجام می دهید از او بخواهید تکرار کند، راه بروید، کمی بدوید، بپرید، روی پنجه ی پا راه بروید و...

نکته 3: در تمامی این مراحل تشویق از نوع نوازش، بغل کردن، بوسیدن، تشویق های کلامی، حضور فعال و توجه کامل مادر جزو ضروریات است.

نکته 4: اگر کودکی مرحله ای را طی نکرد، با بازی او را تشویق به تمرین آن کنید. برای مثال نگذراندن مرحله ی چهار دست و پا رفتن، در میان کودکان شایع است که می تواند مشکلاتی در بزرگسالی به ویژه سال های اولیه دبستان به وجود آورد. بنابراین با او تمرین و بازی کنید.

و در پایان باز تاکید می کنیم که حتی اگر این تمرینات را با کودک خود داشته باشید، زودتر از زمان رسش و برنامه ریزی ژنتیکی اش قادر به کسب این مهارت ها نخواهد بود.

رشد حرکتی و مهارت های حرکتی ظریف و درشت 1

ضرورت و اهمیت تقویت مهارت های حرکتی ظریف در سنین پیش از دبستان، با معرفی اسباب بازی های مناسب تقویت مهارت های حرکتی ظریف

کارگاه ویژه مربیان پیش دبستانی و سال های اول دبستان

کارگاه تلفیقی بازی های:

• جنبشی حرکتی
• کلامی
• علمی- آموزشی
• رنگ و خوراکی

زمان: 1394/6/9

ساعت: 18-14

شماره تماس: 5-66962904

آدرس: خ ولیعصر، بالاتر از میدان منیریه، خ اسدی منش، کوچه دهستانی، نبش بن بست دوم، پلاک 2

 این کارگاه بر گزار شده است، گزارش تصویری آن را اینجا ببینید.

تعریف، اهمیت و ضرورت بازی برای کودکان

بشر تنها هنگامی کامل است که در حال بازی کردن است

                                                                           شیلر

بازی جز لاینفک زندگی کودکان است. آمیختگی آن با زندگی کودکان به میزانی آشکار است که گاه وجود آن به علت حضور همیشگیش فراموش می شود. بازی در زندگی بزرگسالان نیز تاثیر به سزایی دارد و خستگی های ناشی از فعالیت و کار روزانه را از بین می برد.

نقش و اهمیت بازی را از اهمیتی که کودکان به آن می دهند می توان درک کرد. مشاهده می شود که کودک در هنگام بازی آنچنان در کار خود غرق می شود که وجود دیگران را فراموش می کند و احساس می کند که تنها است، گاه کودک به یک اسباب بازی یا عروسک دلبستگی پیدا می کند و جدایی از آن برایش امری ناممکن می شود.

سوال این است که اهمیت و ضرورت بازی برای کودکان چیست؟ و چه انگیزه خاصی برای بازی کردن وجود دارد؟

کاوش های فراوانی که در تمدن های باستانی انجام شده است نشان می دهد که انسان ها همیشه در کنار وسایل مورد نیاز و ضروری زندگی، اسباب بازی هایی نیز برای بازی کودکان خود داشته اند. این امر ضرورت بازی را نشان می دهد. قدمت بعضی از بازی های کودکان به هزاران سال می رسد.

بازی چیست؟ و اهمیت آن چیست؟

بازی تجربه اصلی کودک برای ادراک جهان پیرامون است و جایگاه وی در جهان را مشخص می کند. سوزان ایزاکز (1993) می گوید: «بازی زندگی کودک است و وسیله ای است که با استفاده از آن جهانی را که در آن زندگی می کند می شناسد». به تدریج که کودک رشد و نمو می یابد در ارتباط با خود و جهان مادی و اجتماع پیرامونش اقدام به معنا سازی می کند و از طریق ابزار «بازی کردن» خود را کشف می کند. وینی کات (1971) می گوید:

«تنها با استفاده از بازی کردن است که کودک به طور انفرادی خلاقیت به خرج می دهد و کل شخصیتش را به فعل در می آورد و تنها در ضمن خلاقیت است که فرد خود را کشف می کند. این اتفاق تنها در ضمن بازی کردن روی می دهد».برای مثال: کودک متوجه می شود که به موسیقی علاقه دارد و یا در بازی های نمادین خود از شغل معلمی لذت برده و علایق و استعدادهای خود را کشف می کند.»

اهمیت و جدیت بازی اغلب در نظر گرفته نمی شود. شاید به دلیل این که آن را به عنوان یک «کار» و یا «فعالیت جدی» در نظر نمی گیریم و یا شاید به دلیل مرکزیت آن برای کودک (زیرا به عنوان بزرگسال موضوعات مورد علاقه کودکان را چندان جدی نمی گیریم و آن ها را کم ارزش در نظر می گیریم).

در هر حال بازی اهمیتی حیاتی دارد، با استفاده از آن است که افراد یاد می گیرند (در ارتباط با انواع قوانین تجربی: فیزیک، ریاضی و... همچون جاذبه زمین، نیروی عمل و عکس العمل، حجم و... ؛ علوم انسانی: ارزش ها و آداب و رسوم جامعه، اخلاقیات، روانشناسی همچون فرآیند خرید کردن از یک میوه فروشی، رعایت نوبت و احترام به دیگری، همدلی، شناخت دیگران و...) و فرصت های مناسب را خلق می کنند، (امیال و آرزوهای خود را بازی می کنند همچون داشتن یک خواهر، خلبانی یک هلیکوپتر و...) به خود احترام می گذارند و برای خود ارزش قایل می شوند (هنگامی که در فعالیتی مدام شکست می خورند و بالاخره موفق به انجام آن می شوند احساس اعتماد به نفس می کنند). چنین تصویرسازی هایی است که ظرفیت ما را به عنوان یک فرد خلاق رشد می دهد.

عروسک، از دیرباز، یکی از مهم ترین اسباب بازی های کودکان بوده است. قدمت اولین عروسک ها به دوران ماقبل تاریخ باز می گردد و از موادی همچون سفال، چوب و پشم ساخته می شده اند. عروسک ها به مرور زمان از لحاظ مواد اولیه، ظاهر، پوشش، کارکرد، قابلیت حرکت دچار تغییر و تحول های زیادی شدند.[1]

برخی از کارکردهای روانشناختی عروسک ها از این قرار است:

به دختران و پسران کوچک حس آرامش و امنیت می دهند و استرس آنان را کاهش می دهند. چرا که کودک مشکلاتی را که در زندگی با آن ها مواجه شده است و یا اتفاقاتی را که نتوانسته به درستی درک کند، در غالب بازی نمایشی با عروسکش بازسازی می کند و سعی می کند در محیطی امن آن را حل و فصل نماید. مانند کودکی که به عروسکش آمپول می زند و به او می گوید "نترس" و یا در بازی اش عروسک هایش با هم دعوا می کنند، درست همانگونه که پدر و مادرش با هم دعوا کرده اند. به همین دلیل نیز عروسک همواره یکی از اسباب بازی های مهم مورد استفاده در بازی درمانی بوده است[2].

عروسک همچنین تمرین مهارت های فرزند پروری است و یکی از دلایل اینکه اغلب مادران بهتر از پدران پرستاری از کودک را بلدند، همین است. چرا که دختران در کودکی بیشتر با عروسک بازی می کنند. نحوه بغل کردن نوزاد را می آموزند، به آن شیر می دهند، پوشکش را عوض می کنند و... . همچنین اعتماد به نفس دختران در پرستاری از کودک بیشتر است چرا که در محیطی امن آن را تمرین کرده، بارها اشتباه کرده و یاد گرفته اند در حالی که با نوزاد واقعی آزمون و خطا خطرناک است و برای بسیاری آقایان در ابتدا ترسناک، برای مثال اگر عروسک از دست کودک بیافتد، آسیبی نمی بیند ولی نوزاد آسیب جدی می بیند، آنچنان که در تحقیقات اثبات شده، کودکان دختر هنگامی که با نوزادی در یک اتاق تنها می شوند، تعامل بیشتری با آن برقرار می کنند و هر چه سن آن ها بالاتر می رود، پسران بی تفاوت تر می شوند، به نحوی که در نوجوانی، دختران بیشتری حاضر به قبول پرستاری[3] از کودک می شوند.

همچنین عروسک ها به کودکان کمک می کنند تا در مورد آینده خود تصمیم بگیرند بر فرض با دادن نقش معلمی به عروسک و بازی کردن با آن و تجربه شغل معلمی در محیطی امن.

تمامی تاثیراتی که از عروسک در بالا آورده شده است در مورد عروسک هایی است که به راستی سازمان نایافته هستند. به طور کلی عروسک ها اسباب بازی سازمان نایافته محسوب می شوند. هر چند بسیاری از عروسک های موجود در بازار سازمان یافته می باشند.

اگر برای تان این سوال پیش آمد که اسباب بازی سازمان یافته و نایافته چیست به طور خلاصه باید بگویم که اسباب بازی سازمان نایافته شکل از پیش تعیین شده ای ندارند و کودکان می توانند از ابتکار و تخیل خود استفاده کرده و فعالیت های نوینی انجام دهند. این اسباب بازی ها موجب پرورش فکر و تمیز و تشخیص بچه ها می شوند و موقعیت های یادگیری متفاوتی را فراهم آورده، راه را برای ابتکار کودک باز می گذارند. (مانند: عروسک، خمیر بازی، چفتو ها، لگو ها، مداد رنگی و...)

اسباب بازی های سازمان یافته اسباب بازی هایی هستند که شکل از پیش تعیین شده ای دارند و قالبی برای بازی تعیین می کنند، دامنه ی تاثیر آن ها محدود است و به منظور ایجاد موقعیت یادگیری خاص برای کودکان به کار می روند. (مانند: ماشین، پازل، دومینو، لوتو، منچ، بولینگ، تفنگ و...)

عروسک ها اگر شکل از پیش تعیین شده ای نداشته باشند و برای خلاقیت کودکان جا بگذارند اسباب بازی ای سازمان نایافته و بسیار مفید هستند که تمامی فواید ذکر شده در بالا را دارند.

همچنین این نکته شایان ذکر است که عروسک تنها برای دخترها نیست و چه دختر چه پسر، از عروسک های سازمان نایافته مناسب خود می توانند از فواید روانشناختی بی شمار عروسک ها بهره ببرند.

روز جهانی عروسک مبارک

نوروز امکانی است برای با هم بودن و بازی بهانه ای برای خوش-حال بودن در خانه و طبیعت

معرفی و اجرا بازی هایی که مناسب همه افراد خانواده با هر سنی می باشد. بازی هایی که کودک و نوجوان و بزرگسال را دور هم جمع می کند. و حال مان را خوش می کند.

می توانید در خانه، مهمانی، جشن تولد، سیزده به در، طبیعت، مدرسه و... این بازی ها را انجام دهید و کلی بخندید.

زمان برگزاری کارگاه شنبه 9 اسفند 1393 و مکان برگزاری کارگاه بازی در خانه کتابدار کودک و نوجوان می باشد.

*در طراحی و انتخاب بازی های این کارگاه، طبیعت را فراموش نکرده ایم*

اگر سوالی دارید و یا می خواهید ثبت نام کنید با شماره های زیر تماس بگیرید:

021-66962904-5

این کارگاه برگزار شده است. گزارش تصویری این کارگاه را در اینجا ببینید.

101 بازی و فعالیت ویژه کودکان با طیف اختلالات اتیسم، تارا دلانی، ترجمه نرگس محمودی، تهران: بعثت، 1395

140 بازی فکری با بچه ها (از تولد تا 3 سالگی)، جکی سیلبرگ، ترجمه آناهیتا آذری، تهران: قدیانی، 1383

ادبیات کودکان، تولد تا سه سالگی، لالایی ها، ترانه های نوازشی، بازی، ثریا قزل ایاغ، تهران: درخت بلورین، 1385

اس اُ اس، کمک برای والدین راهنمای علمی برخورد با مشکلات رفتاری رایج و روزمره، ترجمه دکتر رضا رستمی، علی نیلوفری، تهران: تبلور

انسان و بازی، روژه کیوا، ترجمه مهدی داودی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی

انگیزش در تعلیم و تربیت: نظریه ها، تحقیقات، کاربردها، دکتر پال آر. پنتریچ و دکتر دیل اچ. شانک، ترجمه مهرناز شهرآرای (استاد دانشگاه)، تهران

بازی با دست ها و آواها، هوشنگ شاهین زاده، تهران: نشر شیوا، 1391

بازی، خانواده و پرورش خلاقیت کودکان، عبدالرضا کردی، تهران: افراز، 1381

بازی درمانی، دینامیسم مشاوره با کودکان، گری لندرث، ترجمه خدیجه آرین، تهران: اطلاعات

بازی درمانی، هنر برقراری ارتباط، گری لندرت، ترجمه فروزنده داورپناه، تهران: رشد، 1390

بازی کنیم، بخندیم، بازی های سنتی کودکان ایران، ناهید مهدوی اصل، ترجمه هاله قاضی مراد، تهران: بازی قصه ها، 1388

بازی ها و سرگرمی های آموزشی کودکان پیش دبستانی، روبین و سوزان مردیت، ترجمه زهرا یعقوبی، تهران: خجسته، 1379

بازی های 5 دقیقه ای، آلموت بارتل، ترجمه ی لی لا لفظی، تهران: صابرین، کتابهای دانه، 1391

بازی های آموزشی برای کودکان (از تولد تا دو سالگی)، رضا فلاح چای، تهران: انتشارات سازمان انجمن اولیا و مربیان، 1380

بازی های تقویت مهارت های اجتماعی کودکان، دی بورا ام. پلومر، ترجمه شهرام واحدی، تبریز: فروزش، 1390

بازی های تیم ساز، محمود شیخیان، احد نویدی، تهران: انتشارات شورآفرین، 1393

بازی های خلاق، 365 بازی برای کودکان 2 سال به بالا، شیلا الیسون، جودیت گری، ترجمه لیلا انگجی، تهران: رشد

بازی های کهن در ایران، علی بلوکباشی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1386

بازی های محلی کازرون، حسن حاتمی، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیما)، 1378

بازی های مشارکتی، شهلا، فرشته سبحانی، تهران: آموزش، 1384

بازی های ملل، پاولت لیکوکس، محمدرضا شجاع رضوی، مشهد: شرکت تیزهوش

بازی و حرکت: توصیه هایی برای کودکان معلول جهت آموختن حرکت از طریق بازی، سوفی لویت، ترجمه احمد نظری، تهران: دانژه، 1383

باغبانی در دسترس: باغبانی و لمس طبیعت برای نابینایان و کم بینایان چگونه باغی را که در ذهن داریم ایجاد کنیم، هانس شومان، ترجمه الهه مرعشی، تهران: نشر قطره، 1389

برای کسانی که کودک پر تحرک دارند، محمد مسعود ازهر، تهران: آسیم، 1386

بزرگ ترها اجازه دهید!، فرشته قبادی، تهران: نگارینه، 1391

بهبود رابطه ی والد و کودک از طریق بازی، سو براتون، گری لندرث و دیگران، ترجمه دکتر جواد محمودی قرائی و دیگران، تهران: نشر قطره

پداگوژی: علم و هنر یاددهی- یادگیری از دوران باستان تا به امروز (نظریه و کاربرد)، کلرمون گوتیه و موریس تاردیف، ترجمه دکتر فریده مشایخ، تهران: انتشارات سمت

پیش دبستانی ها، راهنمای عملی برای والدین و مربیان، فاطمه اسلامیه، صدیقه ملائیان، تهران، آوای نور

تاریخ ادبیات کودکان ایران (ادبیات شفاهی و دوران باستان)، محمد محمدی، زهره قایینی، تهران: نشر چیستا

حرکت ها و بازی های موزون (ؤیتمیک)، راهنمای والدین، مربیان و درمانگران، طلعت رافعی، تهران: دانژه، 1383

حقوق کودک را بشناسیم و با آن زندگی کنیم (دستنامه آموزش حقوق کودک در دبستان و دبیرستان، دوبراوکا مالس، ایوانکا استریشویس و دیگران، ترجمه زهره قایینی، ویدا محمدی، تهران: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، 1395.

حل مشکلات رفتاری کودکان در خودمانده: بهبود ارتباط به کمک راهکارهای دیداری، لیندا هاجدن، ترجمه الهه محمد اسماعیل، امیر رحمانی رسا، تهران: دانژه، 1385

دانشنامه ی اسباب بازی های طهران قدیم، زردشت هوش ور، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1394

دست نامه مادر و نوزاد، زهره قایینی، فاطمه نصر اسفهانی، ویدا محمدی، تهران: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودک، 1394

صد بازی با نوزاد، (موسسه پژوهشی کودکان دنیا)، نرگس امامی، تهران: کارگاه کودک، 1377

راهنمای انتخاب اسباب بازی، قاسم عسگری زاده، نشر آبی، 1384

راهنمای انتخاب اسباب بازی با تاکید بر روانشناسی بازی، محمدرضا مطهری، تهران: البرز

راهنمای سازماندهی فضاهای فیزیکی، انجمن سازندگان وسایل بازی، جین لیندون، آن لنگستون، ترجمه ی دکتر فرخنده ی مفیدی و زهره دهقانی، تهران: انتشارات جوانه رشد، 1389

رشد و شخصیت کودک، پاول ماسن و دیگران، ترجمه­ مهشید یاسایی، تهران: نشر مرکز، کتاب ماد، 1368

رشد و محیط مناسب، چه کنیم تا محیط خانواده برای پرورش فرزند بهتر شود، مریم احمدی شیرازی، تهران: موسسه مادران امروز، 1393

روانشناسی بازی، مفاهیم، نظریه ها، بازی درمانی، بازی های جنسی و...، سیامک خدایی خیاوی، تبریز: احرار، 1380

روانشاسی بازی، کودکان، بازی و رشد، فرگاس پیتر هیوز، ترجمه کامران گنجی، تهران: رشد، 1393

روانشناسی بازی، قاسم عسگری زاده، تهران: امیرکبیر، 1391

روانشناسی رشد 1: از لقاح تا کودکی، لورا برک، ترجمه ی یحیی سید محمدی، تهران: نشر ارسباران

روشهای نوین پرورش خلاقیت، اسماعیل زارعی زوارکی، محمدرضا صفوی، گرگان: رشد فرهنگ

رویکرد ویگوتسکی: کلید یادگیری (آموزش کودکان سه تا هفت سال با رویکرد ویگوتسکی)، گالینا دالیا، ترجمه افسانه اشرفی، تهران: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، 1394

شناخت از طریق بازی: دستنامه ی کارگاه های بازی درمانی برای کودکان و نوجوانان، تونده کواچ تسرویچ، اسلابودانکا و دیگران، ترجمه ی زهره قایینی، تهران: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان

فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، شورای کتاب کودک، تهران: شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان،

قصه گویی با عروسک ها آسان می شود، جن ام فاشاور، ترجمه سیمین امیریان، تهران: قطره، 1384

کاوشی نو در بازی های سنتی: آشنایی با بازی یه قل دو قل و مقایسه ی آن با بازی اوشینگ (انداما) ژاپنی و دیگر بازی های مشابه در جهان، طاهره غیرابی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1389

مبانی آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان، فرخنده مفیدی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، 1391

مقدمه ای برای آموزش ریاضی، اکرم مینایی، شهره یوسفی، تهیه شده توسط موسسه پژوهشی کودکان دنیا، تهران: کارگاه کودک، 1385

نکته هایی درباره ی بازی و اسباب بازی، مریم احمدی، تهران: موسسه مادران امروز، 1386

نگاهی به فلسفه ی آموزش و پرورش، میر عبدالحسین نقیب زاده، تهران: طهوری، 1391

نمایش خلاق: قصه گویی و تئاترهای کودکان و نوجوانان، یدالله اقاعباسی، تهران: نشر قطره، 1384

ورزش و بازیهای دبستانی و سرودهای خاص کودکان، نازنین افلاطونی، تهران: سورنا، 1381

سایت های فارسی (به ترتیب الفبا):

اولین پایگاه اطلاع رسانی بازی و سرگرمی در ایران: بازی سایت

سایت روانشناسی رشد: راهنمای علمی فرزند پروری

سایت سرگرمی کودکان: کودکان

سایت راهنمای بارداری و کودک یاری: نی نی بان

سایت های انگلیسی (به ترتیب الفبا):

Baby Centre: بارداری، نوزادان و کودکان تا سن 6 سالگی

Early Childhood News: مرجعی تخصصی برای مربیان و والدین

Frugal fun for boys: معرفی بازی های حرکتی فعال و تخلیه انرژی کودکان، بازی های علمی، مهندسی، ریاضی، تکنولوژیک، انواع بازی ساختنی با لگو

Fun Family Crafts: آموزش ساخت کاردستی برای خردسالان، کودکان و نوجوانان

Fundamentally Children: معرفی اسباب بازی مناسب، اپلیکیشن های کودک مناسب، مقالات دیگر روانشناسی

Growing a jeweled rose: معرفی بازی حمام، نوزاد، علمی، دستور ساخت رنگ، بازی های نئونی (درخشان در شب)، بازی های حسی-لمسی، آموزش های اولیه

Housing a forest: معرفی بازی های قدیمی، راهنمای مرحله به مرحله بازی های هنری ساده تا پیچیده و فعالیت های آموزشی مورد علاقه بچه ها

Inspired Mama: معرفی بازی، کاردستی، دستور غذا برای کودکان و غیره

Little bins for little hands: معرفی بازی های علمی، لمسی، بازی های نمادین و بازی های نمایشی برای کودک پیش دبستانی

Nature Detectives: معرفی بازی های رابطه با طبیعت

Nurture Store: معرفی بازی، فعالیت، کاردستی، اسباب بازی دست ساز خلاقانه برای تقویت حواس و مفاهیم آموزشی ریاضی، زبان و غیره

Parents: بارداری، نوزادی، کودکی تا 12 سالگی، ویژه والدین

Play Based Learning: آموزش بازی محور، معرفی بازی برای تمام مفاهیم آموزشی از جمله ریاضی، هنر، علوم، خلاقیت، اجتماعی، موسیقی، حرکتی و غیره

Zero To Three: روانشناسی تربیتی کودکان صفر تا سه سال

Play and Playground Encyclopedia: دایره المعارف بازی و زمین بازی

در مطالب قبلی بارها بر اهمیت بازی تاکید زیادی کرده ایم. حال وقت آن است به این سوال پاسخ دهیم که: ((وقتی بازی کردن برای انسان ها این قدر مهم است، چنانچه کودکان فرصت بازی نداشته باشند و از بازی کردن محروم شوند، این بازی نکردن کودک چه مضرات و پیامدهایی خواهد داشت؟))

باب هیوز (2003) می نویسد: ((ادبیات علمی به طور فزاینده ای ثابت کرده است که بازی هم برای رشد انسان و هم برای بقای ما به عنوان یک نوع، ضروری است. مدت های طولانی است که مشخص شده بازی نقش مهم و حیاتی در برقراری ارتباط و مهارت های اجتماعی، ارزش هنری، خلاقیت و حل مساله دارد، و دانشمندان بر نقش آن در ایجاد رفتارهای انعطاف پذیر و همچنین تغییرات محیطی که برای بقای انسان لازم است، تاکید کرده اند. بیشتر مطالعات اخیر ثابت کرده اند که بازی عامل مهمی در رشد عضلانی و رشد مغر، ایجاد و رشد خود آگاهی و توانایی تفکر است، همچنین، برای رشد همدلی و هم حسی، نوع دوستی اجتماعی، احساس مالکیت و مجموعه رفتارهای اجتماعی، بسیار حیاتی است. رفتارهای اجتماعی ای که به کنترل استرس کسانی که بازی می کنند بسیار کمک می کند، به ویژه تحقیر و سر افکندگی، ضعف و ناتوانی، و توانایی نرمش مقابل ناملایمات همراه با تعاملات اجتماعی روزانه)).

برخی نظریه پردازان (هیوز، 2003) معتقد هستند که بازی به صورت اشکال پیچیده ای که ما امروزه می بینیم، تحول یافته، برای اینکه انسان ها را قادر سازد تکامل یابند و با شرایط محیطی که آن ها را با نابودی تهدید می کند سازگاری پیدا کنند.

محرومیت از بازی چیست؟

محرومیت از بازی عنوانی است که به این باور داده می شود مبنی بر اینکه عدم وجود فرصت های بازی می تواند کودکان را از تجربیاتی که حساس و حیاتی بوده و برای رشد بسیار مهم و اساسی هستند، محروم کند و نتیجه ی این محرومیت ناتوانی زیستی و اجتماعی خواهد بود. آیا شاهدی وجود دارد که نشان دهد محرومیت از بازی می تواند زیان بخش باشد؟

اگر چه اطلاعات موجود در مورد تاثیر بازی نکردن نادر است، (بیشتر تاثیرات بازی کردن بررسی شده است) با این حال این یافته های مطالعاتی، نگرانی هایی را به وجود آورده است. که برخی از آن ها در زیر آورده شده است:

اگر تجربیات بازی طبیعی در طول زندگی کودک وجود نداشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که کودک رفتارهای بسیار خشونت آمیز و ضد اجتماعی نشان دهد، صرف نظر از جنسیت، سن، وضعیت خانوادگی، تحصیلات و درآمد.

براون (1998)، در مطالعه روی 26 جوان قاتل چنین یافت که رفتار طبیعی بازی کردن در طول زندگی این افراد تقریبا وجود نداشته است. در این افراد، صرف نظر از جنسیت، سن، درآمد و تحصیلات خانوادگی خشونت شدید و رفتارهای ضد اجتماعی فراوان دیده شده است. او همچنین یافت که محرومیت از بازی باعث می شود دخترها و زنان، در موقعیت ها تسلیم زورگویی ها  و باج خواهی دیگران شوند و نتوانند از حق خود دفاع کنند.

نتایج مطالعات هاتنموزر و همکارانش (1995) نشان داد که اگر کودکان به شدت در درون خانه مورد محافظت و توجه  و مراقبت قرار بگیرند و به آن ها فرصت بازی کردن خارج از خانه (کوچه، پارک، حیاط) داده نشود، آن ها محرومیت از بازی را تجربه می کنند و احتمالا حدودی از نشانه های آشکار افسردگی و احساسات سرکوب شده و مشکلاتی در روابط اجتماعی، تا خطر فزاینده ی چاقی مفرط را نشان می دهند. برای مثال، به آن ها عنوان "کودکان باطری" را نسبت می دهند به کودکانی که به خاطر زندانی شدن در خانه، به علت ترس والدینشان از آسیب فیزیکی کودک، کثیف شدن لباس ها،تاثیر بد همسالان، تصادف با اتومبیل ها، گم شدن، دزدیده شدن و... اثرات محرومیت از بازی را نشان می دهند. این کودکان محبوس در خانه اغلب پرخاشگر و همیشه در حال گریه زاری و نق زدن هستند. در سن پنج سالگی آن ها از نظر عاطفی و اجتماعی سرکوب شده هستند و جلوی احساسات خود را می گیرند، آمیزش و معاشرت برای آن ها سخت است، از تکالیف مدرسه عقب می مانند و خیلی زیاد در معرض خطر چاق شدن قرار دارند.

مطالعه ی توبین (1997) مشخص ساخته است که وقتی کودکان دائما از بازی محروم باشند، به عنوان یکی از جنبه های زندگی، محرومیت حسی ادامه پیدا می کند و آن ها حدودی از نشانه های افسردگی و کناره گیری اجتماعی، بی قراری و خارج از کنترل بودن، تا از دست دادن تدریجی تمام فعالیت های الکتریکی مغز را نشان می دهند. به اعتقاد هاتنلوکر (1992،1990) در حالی که عوامل دیگر-فقدان تماس انسانی و دیگر اشکال محرومیت حسی- بدون تردید سهم بزرگی در ایجاد شرایطی که کودکان از آن رنج می برند، دارد، این واقعیت مشخص شده که در چنین حالتی آن ها نمی توانند در طول آنچه به عنوان ((دوره ی حساس و سرنوشت ساز برای رشد عصبی)) شناخته می شود، بازی کنند. این دوره ی حساس تولد تا هفت سالگی است.

بیشتر مطالعات اخیر ثابت کرده اند که بازی برای رشد مغز ضروری است. این مطالعات می گویند محرومیت از بازی تاثیرات بسیار بدی بر رشد مغز خواهد داشت. مطالعه ی بایرز (1998) نشان داد که بازی فقط فعالیتی در جریان دوره ی حساس برای رشد مغز نیست، بلکه خود بازی دوره ی حساس است. به عبارت دیگر فقط وقتی کودکان بازی کنند مغزشان رشد می کند. اگر بخواهیم به شکلی دیگر نتیجه گیری کنیم، اگر کودکان بازی نکنند، مغزشان رشد نخواهد کرد. اگر چه این به نوبه ی خودش نتیجه گیری فاجعه انگیزی است، اما همان مطالعه، همچنین بازی را به عنوان تعدیل کننده ی ساختمان مغز توصیف می کند. معنی این جمله آن است که بازی بر افزایش اندازه ی مغز تاثیر دارد و باعث می شود ساختمان های اصلی و عملکردی نواحی اختصاصی مغز رشد کند.

همچنین کالج پزشکی بایلور در سال 1997 گزارش کرده که کودکانی که بازی نمی کنند رشد مغزشان 20 تا 30 درصد کمتر از اندازه ی متوسط رشد مغز در بچه های هم سن و سال آن ها است.

ادامه دارد...

محدوده سنی: نوزاد- 6 ماه تا 2 سال

مهارت چنگ زدن، یکی از مهارت هایی است که در پرورش مهارت های شناختی و و افزایش هوش کودکان تاثیر به سزایی دارد. چنگ زدن یکی از مهم ترین مهارت های حرکتی محسوب می شود، چرا که دست دراز کردن ارادی به نوزادان این امکان را می دهد که با تاثیر گذاشتن بر اشیا، به ویژگی های آنها پی ببرند (برک،1385: 196).

این مهارت در 4 ماهگی به صورت ابتدایی آغاز می شود، بدین گونه که کودک دستش را به سمت شی ای که دوست دارد و نظرش را جلب کرده است، دراز می کند. هر چند هنوز نمی تواند آن را بگیرد و حتی هنگامی که در آغوش شماست گویی خودش را به سمت شی مورد علاقه اش پرتاب می کند. شما می توانید این کنجکاوی را تقویت کنید و او را تشویق کنید برای گرفتن یا حتی تنها لمس شی مورد توجه اش تلاش کند.

نوزاد در شش ماهگی مهارت چنگ زدن اشیا را کسب می کند (برخی نوزادان دیرتر و یا زودتر این مهارت را کسب می کنند). در ابتدا بسیار ناشیانه این کار را انجام می دهند. و اشیای حلقوی تو خالی و بزرگ را راحت تر می توانند چنگ بزنند.

این اسباب بازی با تکه های چفت شونده در ابعاد بزرگ مناسب تقویت مهارت چنگ زدن کودکان است. همچنین قطعات آن به راحتی جدا شده و وصل می شوند. نوزادان با چفت کردن و جدا کردن تکه ها، هماهنگی چشم و دست خود را افزایش می دهند. مهارتی که در تمامی فعالیت های روزانه و خودیاری، نوشتن و ... به آن نیاز دارند.

یکی دیگر از خصوصیات این اسباب بازی سطح قطعات آن است. اگر دقت کرده باشید هر کدام از این قطعات دارای طرحی متفاوت می باشند. که هم باعث تقویت حس لامسه ی کودکان و هم ماساژ عضلات کف دست و انگشتان آنها می شود که این امر موجب تقویت عضلات ظریف دست و افزایش مهارت های ظریف نوزاد می شود. همچنین ماساژ آرامش را برای نوزاد به همراه دارد. به علاوه هنگامی که اولین دندان های نوزاد در می آیند، نوزاد با دهان بردن این تکه ها، لثه های خود را می خاراند.

کارکردها:

• افزایش هماهنگی چشم و دست
• تقویت عضلات ظریف انگشتان دست
• تقویت حس لامسه
• افزایش دقت، توجه، تمرکز
• شناخت رنگ ها
• شناخت طرح های مختلف
• هماهنگی دو نیم کره مغز
• آرامش
• دندانی

مناسب کودکان با نیازهای ویژه نابینایان، کم بینایان، اختلال اتیسم، کم توان ذهنی؛ مناسب جهت بازی درمانی و کاردرمانی

تولید کننده: playgro, fisher-price

1. بازی های جسمی
2. بازی های تقلیدی
3. بازی های نمایشی
4. بازی های نمادی
5. بازی های تخیلی
6. بازی های آموزشی
7. بازی های سازنده (خلاق)
8. بازی های سرگرم کننده
9. بازی های آزاد

7. بازی های سازنده (خلاق)

به تدریج که کودکان بزرگتر می شوند و میان تخیل و واقعیت فرق می نهند، علاقه آن ها به بازی های تخیلی کمتر می شود و به بازی های سازنده روی می آورند. این بازی ها سبب ایجاد مجموعه ای از حرکات مفید و ظریف حسی و درک پیوسته و سمبولیک می شود. در بازی سازنده از اشیا برای ساختن یا ایجاد یک چیز خاص استفاده می شود، برای نمونه: ساختمان سازی، گِل بازی و ساخت اشکال مختلفی با گِل، یا ساخت کوه، تپه و تونل با شن و ماسه، ساخت اشیا و حیوانات دلخواه با خمیر بازی و ... که به گسترش مهارت های حرکتی ظریف و هماهنگی چشم و دست کمک فراوانی می کنند.

8. بازی های سرگرم کننده

این بازی ها، تقریبا ساده و عاری از مقررات پیچیده اند. بازی های سرگرم کننده معمولا با سرودخوانی و حرکات ساده بدنی همراه اند و در آن ها کودکان فقط چند دستورالعمل کوتاه را اجرا می کنند. بازی های روی میز نظیر لوتو، منچ و مار و پله را می توان از این نوع دانست. هر چند بازی های سرگرم کننده نوعی فعالیت تفریحی محسوب می شوند. با سایر بازی هایی که بحث شد تفاوت دارند. بدین معنی که به طور کامل از پیش طراحی شده اند و با مقررات خاصی باید اجرا شوند. آغاز این بازی ها از سنین 4 الی 5 سالگی است. بنابراین، در این سن بازی های گروهی ساده و آهنگ دار، که ویژگی بازی های سرگرم کننده را دارند برای کودکان بسیار مناسب اند.

9. بازی آزاد (دلبخواه)

نخستین بازی کودکان از نوع دلبخواه است که هیچ مقررات و قواعدی نمی توان در آن مشاهده کرد. کودک هر طور دوست دارد بازی می کند و هر وقت که خسته شد، بازی را رها می کند. بازی آزادنه ی کودک بیشتر ماهیت اکتشافی دارد. کودک از تحریک حواس گوناگون خود و تجربه های حسی، لذت فراوان می برد. برای نمونه کودک سه ماهه با مکیدن اسباب بازی هایش، به زمین کوبیدن آن ها، بازی با دست هایش، گرفتن و کشیدن لباس هایش به آزمایش آن ها می پردازد و از فعالیت های بازی گونه ی خود لذت می برد.

معرفی بازی سازنده: تخته نقاشی نمک

معرفی بازی سرگرم کننده: معلم جادویی

معرفی بازی آزاد: بازی خردسالان