انسان موجودی است که انگشت اشاره و شصت او رو به روی یکدیگر قرار دارند. همین امر به انسان توانایی ساخت بی شمار ابزارها را داده است. با این حال، این مهارت که "چنگ زدن چنگالی" (تصویر بالا) نامیده می شود، در بدو تولد به شکل کامل خود وجود ندارند و در یکی دو سال اول زندگی شکل می گیرد. به مرور با تمرین های مداوم، کودک به آن تسلط می یابد. در دو ماهه ی اول زندگی مهارت چنگ زدن کودک به صورت "کف دستی" (تصویر پایین) است، بدین معنی که شی در کف دست کودک قرار می گیرد و انگشتانش دور آن مشت می شود. همچنین در این سن چنگ زدن بازتابی است، بدین معنی که کودک به صورت غیر ارادی آن را انجام داده و ماهیتی غریزی دارد و هر شی ای که کف دست او را تحریک کند، چنگ می زند، درست مثل بستن چشمانمان بصورت غیر ارادی هنگامی که نور شدیدی به چشمانمان تابانده می شود. در دو ماهه ی اول زندگی با رشد مغز، چنگ زدن کودک ارادی می شود ولی همچنان به صورت کف دستی است.

 به همین دلیل در این سن، اسباب بازی هایی که به شکل حلقه هستند، بسیار مناسب اند، از این جهت که کودک می تواند انگشتان خود را دور حلقه مشت کند (اسباب بازی ای که در تصویر می بینید، چفتو زنجیره به تویز است). از آن پس، مهارت کودک به مرور افزایش می یابد، تا اینتکه تقریبا در 12 ماهگی به وضوح می توانید شاهد چنگ زدن چنگالی در او باشید. با این حال، کودکانی که با اسباب بازی های زیادی که با هدف تقویت مهارت های دست طراحی شده اند، از زمان نوزادی بازی کرده اند، یا آمادگی ژنتیکی بیشتری دارند یا ترکیبی از هر دو ممکن است در سنین پایین تر، در زودترین حالت ممکن، 9 ماهگی[1]، نیز به این مهارت دست یابند. پس از این که کودک توانست تنها با کمک خم کردن انگشتان شصت و سبابه خود و با نزدیک کردن این دو انگشت در حالی که در رو به روی یکدیگر قرار گرفته اند، وسیله ای را بردارد، چنگ زدن چنگالی را آموخته است. از آن پس نوبت تمرین و تکرارهای بسیاری است تا این مهارتش به حد تسلط برسد و حتی اشیای ریزتر را نیز بتواند بردارد.

عروسک پولیشی نوزاد- اسباب بازی مناسب نوزاد و نکات ایمنی: نوزادان از لحظه تولد، یادگیری را آغاز می کنند. این یادگیری از نحوه صحیح مکیدن، شناخت بوی مادر و... آغاز شده و تا پایان عمر ادامه می یابد. در هر سنی، مهارت های خاصی در حال رشد و تحول هستند و در نتیجه با شناسایی نیازهای تحولی شخص و فراهم کردن شرایط و امکانات متناسب می توانیم این فرآیند تحولی را تسهیل کنیم و در برخی موارد ارتقا بخشیم. اسباب بازی مناسبی که امروز معرفی میکنیم، جوابگوی اغلب نیازهای رشدی (جسمانی و شناختی) نوزاد از لحظه تولد تا دو سالگی است.

بینایی نوزاد در لحظه تولد به طور کامل رشد نیافته است و به مرور رشد می کند، برخی محرک های دیداری در این رشد تاثیر گذارند، از جمله رنگهای جیغ و شفاف، طرح های مختلف و بزرگ (برای مثال خال های رنگی کوچک که باهم فاصله کمی دارند، به صورت یکپارچه دیده می شوند، خال های رنگی درشت که با هم فاصله دارند به صورت تفکیک شده دیده می شوند). عروسک های موسوم به activity dolls و همچنین اکثر اسباب بازی های مناسب طراحی شده برای نوزادان این موارد را در طراحی و رنگ آمیزی محصولات خود مد نظر قرار می دهند. هر چه تضاد و تنوع طرح ها و رنگ ها بیشتر باشند مناسب تر هستند.

کودکان از همان روزهای اول، چهره انسان را به هر تصویر دیگری ترجیح می دهند، بنابراین عروسک هایی که چشم و دماغ و دهن دارند، کودکان را جذب می کنند.

نوزاد مشتاق شناخت جهان هستی است و در همین سن است که متوجه می شود در جهان هستی روابط علت و معلولی حاکم است و شروع به کشف این روابط می کند. بنابراین هر اسباب بازی ای که به نوعی دارای روابط علت و معلولی و همچنین جذاب باشد، حس کنجکاوی کودک را برمی انگیزد و نوزاد سعی می کند با بررسی دقیق و آزمون های مختلف که به چشم ما بازی هایی ساده است، این روابط را کشف کند. این عروسک هایی که معرفی کرده ایم، ویژگی های مختلفی برای کشف شدن دارند. (برای مثال در عروسک پولیشی اژدهای سبز: اگر دست راست اژدها را تکان دهید صدای خرخر می دهد. اگر دست چپ اژدها را فشار دهید صدای جیر جیر می دهد، اگر بالهای اژدها را در دهان بکنید صدای خش خش می دهد. اگر دم آن را تکان دهید، صدای زنگوله ای دارد).

این عروسک های پولیشی مناسب نوزاد دارای بافت های مختلف هستند، که موجب می شود نوزاد با استفاده از حس لامسه خود به کشف و ادراک بپردازد.

اگر به این عروسک ها دقت کنید، متوجه می شوید که اکثر آن ها چند منظوره هستند یعنی صداها و آهنگ های مختلفی دارند (حس شنوایی)، طرح و رنگ های مختلف (حس بینایی)، بافت های مختلف (حس لامسه)، آینه نشکن (خود شناسی)، دندانگیر (آرامش لثه ها) و همچنین فعالیت های حرکتی مختلف که مناسب تقویت مهارت های حرکتی ظریف انگشتان دست، انواع چنگ زدن ها و قدرت دستان نوزاد است. برای مثال باز و بسته کردن دکمه، باز و بسته کردن چسب، گذاشتن و برداشتن قطعات در جیب های تعبیه شده، قسمت های باریک و پهن که مناسب انواع چنگ زدن ها است.

کارکردها

• درک روابط علت و معلولی
• ترغیب حس کنجکاوی
• مهارت چنگ زدن
• هماهنگی چشم و دست
• کمک به رشد بینایی
• مهارت های شنیداری
• آشنایی با رنگ ها و طرح های مختلف
• تقویت حس لامسه
• آشنایی با بافت های مختلف
• شادی، لذت، هیجان
• مهارت های حرکتی ظریف
• تقویت عضلات انگشتان دست
• شناخت خود (در نوع آینه دار)
• آرامش لثه (در نوع دندونی دار)
• مهارت حل مسئله

نکات ایمنی

نکته ایمنی 1: چشم های عروسک حتما باید نقاشی شده یا گلدوزی شده باشند. از خریداری عروسک هایی با چشم های دکمه ای دوخته شده و یا چسبانده شده خودداری کنید. چرا که خطر بلع دارد.

نکته ایمنی 2: هر چند هفته یکبار عروسک را چک کنید که دچار پارگی نشده باشد، کوچکترین درزها را بدوزید. چرا که عمدتا موادی ک برای پر کردن این عروسک ها استفاده می شود سمی هستند.

نکته ایمنی 3: پیش از خرید، اطمینان حاصل کنید که رنگ ها و مواد استفاده شده در عروسک مد نظرتان، برای سنین زیر دو سال مضر نباشد. چرا که سرب رنگ های سرب دار می توانند از طریق پوست و دهان جذب شوند.

نکته ایمنی 4: پارچه عروسک نباید پرز بدهد. چرا که موجب مشکلات تنفسی می شود.

نکته ایمنی 5: عروسک قابل شستشو باشد.

نکته ایمنی 6:  تمام بخش های عروسک نرم باشد، چرا که نوزاد کنترل زیادی بر حرکات دست خود ندارد و ممکن است بارها عروسک را به سر خود و یا اشیای دیگر بزند.

تولیدکنندگان خارجی: Fisher-price ، Play-gro، Tolo، Lamaze

جغجغه مچی نوزاد و جوراب جغجغه دار-اسباب بازی مناسب نوزاد: نوزاد تازه متولد شده جان تازه ای به خانه و خانواده می بخشد. هر چند مراقبت از نوزاد بسیار دشوار است ولی لذت بخش نیز هست. به طوری که با هر واکنش نوزاد به خودمان، خستگی از تنمان رخت بر میبندد. از لحظه تولد تا یک ماهگی واکنش های نوزاد غیر ارادی و به صورت بازتابی است. پس از یک ماهگی کم کم با رشد مغز و همچنین کسب تجارب محیطی مختلف، رفتارهای کودک به سمت ارادی شدن می روند. بنابراین یادگیری نوزاد از همان لحظه تولد آغاز شده است. نظریه های مختلفی در مورد رشد نوزاد وجود دارد. یکی از مقبول ترین نظریه ها، نظریه پیاژه (روانشناس سازنده گرای سوییسی) است. پیاژه، محدوده سنی یک تا چهار ماهگی را مرحله رشدی واکنش های چرخشی اولیه نامیده است. در این دوره کودکان سعی دارند بدن خود را بشناسند و در پایان چهار ماهگی متوجه می شوند که رفتار و حرکات آن ها بر محیط تاثیر می گذارد و سعی در به کنترل درآوردن بدن و هماهنگی های حرکتی مختلف خود دارند. بنابراین اسباب بازی هایی که متوجه اندام کودک و حرکات بدن او هستند در این دوره برای نوزاد بسیار مفید هستند. نمونه این اسباب بازی های مناسب نوزاد، جغجغه مچی و جوراب جغجغه دار است.

محدوده سنی: نوزاد یک ماهه، نوزاد دو ماهه، نوزاد سه ماهه، نوزاد چهار ماهه و بیشتر

همانطور که از اسمشان پیدا است، جغجغه های مچی و جوراب جغجغه دار، جغجغه هایی هستند که به مچ دست و پای کودک وصل می شوند. هنگامی که کودک دست یا پای خود را حرکت می دهد، این جغجغه ها صدا می دهند. این اسباب بازی باعث می شود کودک بیشتر به دست ها و پاهایش توجه کند. همچنین حس شنوایی کودک از بدو تولد رشد یافته تر از برخی حواس دیگر او است، بنابراین بازخورد شنوایی ای که با حرکت دست ها و پاهایش از جغجغه ها می گیرد به او کمک می کند تا حرکت اندام خود را درک کند و به مرور بفهمد که:

• با حرکت این 4 قسمتی که به بدنش وصل است، صداهایی تولید می شود.
• وقتی محکم دست و پا می زند با زمانی که آرام دست و پا می زند، صدا متفاوت است، بنابراین اینکه چه صدایی تولید شود تحت اختیار و کنترل او است. 
• انواع مختلفی از دست و پا زدن را امتحان می کند و با مقایسه صداهای متفاوت آن ها، الگوهای حرکتی متفاوتی را کشف می کند.
• زمانی که این مقدار دستش را تکان می دهد صدا از فلان قسمت تا فلان قسمت می رود (ما توانایی درک فضایی صداها را داریم، برای مثال اگر چشمان مان را ببندیم، به واسطه صدا تشخیص می دهیم که یک شخص از دری که در سمت راست ما قرار دارد وارد شد و 6 متر به سمت چپ حرکت کرد، سپس 2 قدم به جلو آمد و...) و بدین ترتیب با کمک گرفتن از این نقشه فضایی محیط در مغزش، نتیجه گیری هایی می کند که این نتیجه گیری ها در مراحل رشدی بعدی به او کمک می کند تا بفهمد که چه میزان باید دست و پایش را حرکت دهد تا میزان صدایی که دلخواهش است را تولید کند.
• به علاوه در تمامی این مراحل کودک از این یادگیری لذت می برد و ما نیز از بیرون می توانیم شاهد هیجان او باشیم. 
• جغجغه های با رنگ های جیغ و براق با طرح های متنوع، مناسب ترند، چرا که تحریک بصری (که برای رشد نوزاد در این مرحله بسیار مناسب است) را نیز برای کودک فراهم می کنند.

نکات ایمنی انتخاب جغجغه مچی مناسب نوزاد:

• حتما به این نکته توجه داشته باشید که جغجغه مچی و جورابی هیچ قطعه ریزی نباید داشته باشند و باید یک دست دوخته شده باشند، بدین معنی که اگر چشم های عروسک دکمه ای است که بر روی عروسک دوخته شده یا چسبانده شده است، برای نوزاد خطرناک است. چشم ها باید گلدوزی شده باشند. چرا که به مرور هر قطعه ریزی امکان جدا شدن و خطر بلعیده شدن را دارد.

نمونه عروسک خطرناک با قطعات ریز جدا شونده:    

• پارچه ای که با آن جغجغه دوخته شده است، نباید پرز بدهد، این پرزها در حلق کودک رفته و مشکلات تنفسی ایجاد می کنند.
• جنس آن باید نرم باشد، چرا که کودک مدام آن را به این ور و آن طرف خصوصا صورت خود می زند.
• قبل از خرید چک کنید صدای جغجغه زیر و ملایم باشد، نوزادان صدای زیر را به صدام بم ترجیح می دهند و واقعا از آن لذت می برند، صداهای بلند و بم آن ها را می ترساند.
• نوزاد به کرات این جغجغه را به دهان خواهد برد که این بخشی از فرآیند شناخت او است بنابراین جغجغه باید بهداشتی، با رنگ ثابت بدون سرب و قابل شستشو باشد.
• همچنین هر چند وقت یکبار جغجغه و جوراب ها را چک کنید، تا اگر درزی شکافته شده است، قبل از بازی دوباره نوزاد، آن را بدوزید. 

تقویت توجه و تمرکز در کودکان 1: توجه انتخابی توجه[1] یکی از مهمترین جنبه های شناختی است که تحت عنوان تمرکز و هشیاری شناخته میشود و بسیاری از مهارت های دیگر را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. پیش از این در مطلب “مهارت های شناختی و گروه ویژه-توضیح تگ های سایت 2”، مهارت های شناختی و توجه را تعریف کردیم. حالا می خواهیم درباره انواع توجه، اهمیت مهارت یافتن در این کارکرد اجرایی[2] و همچنین نحوه تقویت آن توضیح دهیم.

انواع توجه به توجه انتخابی (ظرفیت تمرکز بر نکات مهم و بازداری نکات غیر ضروری)، افتراقی (توجه بیش از یک عامل در زمان معین)، انتقالی (توانایی تغییر تمرکز از تکلیفی به تکلیف دیگر) و پایدار (نگهداشت توجه در طول زمان)، که توسط مناطقی خاص از مغز کنترل میشوند، تقسیم میشود (دیویس، مارا، نجف زاده و لیوآمبروسو[3]، 2010).  

توجه انتخابی: در هر لحظه مغز ما با محرک های محیطی بسیار زیادی رو به رو است، محرک هایی همچون، نور آفتاب، نور چراغ ها، رنگ ها، اشکال، صدای باد، صدای افرادی که صحبت می کنند، صدای تلوزیون، صدای آژیر آمبولانس در دوردست ها، احساس گرما بر روی پوستمان، حس لباس هایی که پوشیده ایم، حس سطحی که بر آن نشسته ایم، بوی سطل زباله، بوی دود، بوی غذا، طعم غذایی که در حال خوردن آن هستیم و...، ممکن است در حین خواندن این مثال ها به این اندیشید که شما هیچوقت به حس لباسی که به تن دارید فکر نکرده اید و یا متوجه صدای باد نشده اید. علت این است که شما انتخاب نکرده اید که به این موارد توجه کنید. مغز در هر لحظه به واسطه اهدافی که ما در سر داریم، دست به انتخاب می زند که به کدام محرک ها توجه کند و آن ها را پردازش و احتمالا ذخیره کند و به کدام محرک ها بی توجهی کند. برای مثال اگر شما در کلاس درس هستید، از بین محرک های محیطی ای که گوش شما دریافت می کند، همچون صدای معلم، صدای صندلی یکی از شاگردان، صدای خودکاری که یکی از شاگردان به حالت عصبی به میز می زند، صدای ویبره موبایل معلم که روی میزش است، صدای کولر، صدای کارگران در حال کار بیرون کلاس، صدای خنده های داخل راهرو کلاس بغل، صدای قاروقور شکمتان، به کدام صدا توجه کنید و سایر صداها را حذف کنید. اگر نتوانید صداهای اضافه را حذف کنید، نمی توانید بر حرف معلم تمرکز کنید و اطلاعات را به خوبی دریافت و پردازش کنید. (کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم و کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقصان توجه و برخی اختلالات دیگر در توجه انتخابی بسیار مشکل دارند) هر قدر محرک های بیشتری را بتوانید حذف کنید، تمرکز شما بیشتر خواهد بود. (این مثال تنها محرک های صوتی را مطرح کرده است در همان لحظه محرک های بصری و لمسی و... متفاوتی نیز دریافت می کنید).  

همانطور که می بینید توجه انتخابی نقش مهمی در یادگیری دارد. بنابراین به والدین توصیه می شود به تقویت توجه کودکان قبل از ورود به دبستان اهمیت دهند. بازی ها و اسباب بازی های بسیار زیادی وجود دارند که به کودکان در یادگیری مهارت توجه کمک می کنند و در سایت ما با تگ دقت، توجه، تمرکز مشخص شده اند.

در مطالب بعدی به انواع دیگر توجه خواهیم پرداخت.

Davis, J. C., Marra, C. A., Najafzadeh, M., & Liu-Ambrose, T. (2010). The independent contribution of executive functions to health related quality of life in older women. BMC geriatrics, 10(1), 16.

...ادامه دارد...

خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن برگزار می کند: "برنامه اولین کتابخانه من، جشن ده سالگی کتابخوانی کوچولوها در جمع کودکان زیر ۷ سال"

از سال ۸۵ تا امروز گروه سنی یکسال تا هفت سال با من همسفر دنیای کتابها ، داستانها و قصه ها بوده اند. مراسم یادمان‌ این ده سال را درمحل شروع این حرکت ماندگار ، (خانه کتابدار) برگزار خواهيم كرد.
منتظر تمام همسفران ودوستان از سال 84 تا 95 در محل خانه کتابدار هستیم.

دوستدارشما، مینا حبیب نژاد

زمان: چهارشنبه، 29 دی 1395

ساعت 15 تا 16:30

آدرس: خ ولیعصر، بالاتر از میدان منیریه، خ شهید اسدی منش، کوچه دهستانی، نبش بن بست دوم، پلاک 2

شماره تماس: 66962904

اسباب بازی مناسب هوش هیجانی- مهارت شناختی مکعب آموزشی

محدوده سنی: کودک یک و نیم تا پنج ساله- گروه ویژه

کارت زرد: احساس
کارت سبز: صدای حیوانات
کارت قرمز: رفتار
کارت آبی: رنگ ها
کارت نارنجی: شمارش
کارت بنفش: اعضای بدن

این اسباب بازی شامل یک معکب ابری بزرگ با رویه ی پارچه ای رنگی و تعدادی کارت با کادرهای رنگی (به رنگ های وجه های مختلف تاس) است.

روش بازی:

کودک تاس را پرتاب می کند. هر رنگی که آورد (برای مثال زرد)، یکی از کارت های آن رنگ (در این مثال زرد) را برداشته و به مادر/پدر یا مربی می دهد. مادر/پدر یا مربی نوشته ی روی کارت را با صدای بلند می خواند (برای مثال کارت نشان بده عصبانی هستی) و کودک فعالیت را انجام می دهد. در دفعات اول بازی کودک جواب بسیاری از کارت ها را بلد نیست بنابراین مادر/پدر یا مربی فعالیت را انجام می دهد (در این مثال اخم می کند) و از کودک تنها انتظار تقلید دارد. بعد از تمرینات پی در پی کودک پاسخ ها را یاد می گیرد.

لینک مشاهده فیلم روش بازی در سایت آپارات

آشنایی با احساسات (هیجانات[1]) مختلف (هوش هیجانی): (کارت های زرد)

توانایی درک و تفسیر صحیح حالات هیجانی مختلف: اگر دوست وی از دستش عصبانی است یا از چیزی ترسیده، از این طریق کودک توانایی درک احساس او را می یابد

توانایی ابراز هیجانات مختلف: کودک با احساسات خودش آشنا می شود و در صورت لزوم خشم، غم و غیره را می تواند با صورت خودش نشان دهد

کمک به ابراز حس همدلی: اگر کودک شما اسباب بازی دوستش را به زور از او گرفته و دوست او در حال گریه است یا اخم کرده است. برای کودک شما درک حالت دوستش ممکن نیست ولی با اشاره به نشانه های ظاهری ملموس می توانید این فهم را برای کودک خود با گفتن: "دوستتو ببین اخم کرده، عصبانیه" آسانتر کنید.

شناخت اعضای بدن (هوش درون فردی): کودک زودتر متوجه می شود که بیمار است و بهتر می تواند توضیح دهد درد در کدام قسمت بدن او است. در نتیجه در صورت بیمار شدن، همکاری کودک فرآیند تشخیص و درمان را دقیق تر، آسان تر و سریعتر می نماید. (کارت های بنفش)

درک دستورالعمل (مهارت شناختی): درک دستورالعمل نقش مهمی در یادگیری و تربیت کودک دارد. در بسیاری از موارد دلیل گوش نکردن کودک به حرفهای ما این است که حرف ما را متوجه نشده است که بخواهد اجرا کند. (کارت های قرمز)

کارکردها:

• برقراری تناظر یک به یک و آموزش شمارش به کودکان (کارت های نارنجی)
• آموزش رنگ ها به کودک (کارت های آبی)
• شناخت حیوانات با بازی (کارت های سبز)
• تیزبینی
• هوش هیجانی
• زبان آموزی

گروه ویژه: کودکان مبتلا به اتیسم

تولید کننده: بازی تا

مهارت های حرکتی ظریف نقش مهمی در زندگی روزانه ی ما دارند، گرفتن مداد در دست و داشتن دست خط خوب، کوبیدن میخ به دیوار، دوختن، تزیین غذاها، باز کردن یک قفل بسیار کوچک و... کارهای روزمره ای هستند که به مهارت های حرکتی ظریف نیاز دارند. همچنین تخصص ها و انواعی از مشاغل پزشکی، مهندسی و هنری به مهارت های حرکتی ظریف بسیار بالایی نیاز دارند، مشاغل و تخصص هایی همچون: جراحی، دنداپزشکی، خیاطی، نوازندگی، لحیم کاری کیت های الکترونیکی، آرایشگری و گریم، نجاری، جواهر سازی، نقاشی، منبت کاری، مجسمه سازی و...

مهارت های حرکتی ظریف با تقویت عضلات کف و انگشتان دست میسر می شوند. عضلات انگشتان دست نیز مانند هر عضله ی دیگری با تمرین مکرر تقویت می شوند و قدرت، استقامت، هماهنگی و کنترل بیشتر بر حرکات انگشتان دست را ممکن می سازند. به همین دلیل کودک هر قدر بیشتر از این عضلات استفاده کرده و آن ها را به کار ببندد، مهارت بیشتری در این زمینه کسب می کند.

نوزادان در بدو تولد کنترل بسیار کمی بر عضلات خود دارند، اما به مرور مهارت های حرکتی درشت و سپس مهارت های حرکتی ظریف را پرورش می دهند. ابتدا نوزاد بر حرکت پاها و بازوهای خود و پس از آن بر انگشتان دست و انواع چنگ زدن (در مقالات بعدی به آن خواهیم پرداخت) تسلط می یابند.

در دوران کودکی، نوجوانی و بزرگسالی کودکان کمتر فرصت تقویت مهارت های حرکتی ظریف خود (همچنین مهارت های دیگری که در مقاله های بعدی اشاره خواهد شد) را می یابند، بنابراین در سنین پیش از دبستان که این مهارت ها در حال شکل گیری هستند و زمان مختص تقویت این گونه مهارت ها است، فراهم کردن فرصت تمرین از طریق انواع بازی ها و اسباب بازی ها به منظور تقویت این مهارت از اهمیت و اولویت بسیار بالایی برخوردار است.

همچنین کودکان بزرگتر، سالمندان، گروه با نیازهای ویژه و بزرگسالانی که در مهارت های حرکتی ظریف، ضعیف هستند و مایل به تقویت آن، می توانند از بازی ها و اسباب بازی های معرفی شده ی زیر برای تقویت این مهارت بهره ببرند.

چه اسباب بازی هایی مهارت های حرکتی ظریف انگشتان دست را تقویت می کنند؟

1. تمامی اسباب بازی هایی که دارای قطعات کوچک و ریز هستند. میزان کوچکی قطعات بستگی به سن و میزان مهارت کودک به واسطه تمرین های پیشین دارد. هر چه سن و مهارت بیشتر باشد اسباب بازی های بسیار کوچکتر، بهتر هستند:

• وسایل خاله بازی بسیار کوچک
• چفتوها
• ماشین های خیلی کوچک
• لگو
• هر اسباب بازی کوچک دیگر

1. اسباب بازی ها و بازی هایی که دست ها به ویژه انگشتان دست را درگیر می کنند:

• نقاشی با مداد رنگی و مداد شمعی  (برای سنین زیر دو سال مداد شمعی ضخیم یا تخم مرغی و برای بالای 3 سال مداد رنگی مناسب تر است)
• پازل ها (ابتدا پین درشت، سپس پین ریز، سپس بدون پین)
• انواع ساختمان سازی ها با اشکال هندسی مختلف
• اسباب بازی های تعادلی
• انواع نخ کردنی ها و دستبند سازی ها
• کار با قیچی

1. اسباب بازی هایی ک تمامی عصب های کف و انگشتان دست را تحریک و تقویت می کنند.

• خمیر بازی
• بازی با خاک و شن
• بازی با انواع اسباب بازی های لمسی  و توپ های لمسی
• بازی های آزاد با رنگ و خوراکی
• ماساژ کف دست و انگشتان
• و...

رشد حرکتی و مهارت های حرکتی ظریف و درشت 1

رشد حرکتی و مهارت های حرکتی ظریف و درشت 2، با جدول رشدی مهارت های حرکتی

محدوده سنی: + 1 سال

در مقاله ی ضرورت و اهمیت تقویت مهارت های حرکتی ظریف در سنین پیش دبستانی بیان کردیم که تمرین و تکرار، عضلات ظریف را تقویت می کنند. شاید بسیاری از ما فکر کنیم که نقاشی مختص کودکان 3 سال به بالا است، البته این تفکر تا حدی نیز درست است. اگر تصور کنیم که نقاشی به معنی ایجاد خطوطی معنا دار بر روی کاغذ است. اما در واقع کودکان از یک سالگی به وسیله ی نوشت افزارهای مناسب سن خود، قادر به خط خطی هستند. که این خط خطی ها در واقع به رشد آن ها کمک می کند. ابتدا کودکان 12 تا 15 ماهه با مداد نمی توانند نقاشی بکشند چرا که هنوز نمی توانند مداد ظریف را در دست بگیرند و قدرت کافی برای فشار آوردن به مداد برای نوشتن را ندارند(به علاوه نوک تیز مداد خطرناک است)، ولی مداد شمعی ها به دلیل نیاز به فشار کم برای کشیدن مناسب کودکان یک ساله هستند.

موضوع حائز اهمیت قبل از هر چیز ایمنی مداد شمعی است. حتما قبل از خرید، روی بسته ی مداد شمعی بررسی کنید که کلمه ی غیر سمی یا non toxic روی آن ثبت شده باشد. ترجیحا مداد شمعی هایی که ویژه ی کودکان زیر 3 سال تهیه شده است و یا رنگ گیاهی و خوراکی دارند تهیه کنید.

پس از ایمنی بحث شکل و اندازه ی مداد شمعی مطرح است. برای کودکان زیر دو سال مداد شمعی های خیلی بزرگ، به ویژه مداد شمعی های تخم مرغی مناسب هستند. چرا که انگشت اشاره و شصت کودک به میزانی پرورش نیافته که توانایی گرفتن مداد باریک را داشته باشد. بلکه مداد شمعی را با کف دست و کمک انگشتان می گیرد.

کارکردهای نقاشی با مداد شمعی قبل از سه سالگی:

• کودک میزان فشار لازم برای کشیدن خط های پر رنگ بدون پاره کردن کاغذ را در می یابد
• توانایی کشیدن خط و به مرور خط صاف را پیدا می کند
• پرورش خلاقیت در دو سالگی دایره های به معنی ای را می کشد نام گذاری می کند
• در سه سالگی به اندازه ای مهارت یافته است که از مداد استفاده کند و قبل از کشیدن، فکر می کند و سعی می کند نقاشی هایش بازنمایی ظاهری اشیا باشند
• تقویت مهارت های حرکتی ظریف
• هماهنگی چشم و دست
• زبان آموزی و ابراز وجود به هنگام توصیف نقاشی هایش

نکات مهم برای پرورش خلاقیت: اگر قصد پرورش خلاقیت کودک خود را دارید نکات زیر را رعایت کنید.

• به هنگام نقاشی به ویژه قبل از 3 سالگی کودک را راهنمایی نکنید.
• قبل از دو سالگی الگوی نقاشی به او ندهید
• گاهی برای او نقاشی های ساده ای بکشید ولی از او نخواهید دقیقا مانند شما بکشد و او را اصلاح نکنید
• هر بار مثل دفعه قبل نقاشی نکشید، برای مثال سعی کنید، هر بار مرغ را به شیوه ای کمی متفاوت بکشید
• رنگ های مختلف در اختیار او بگذارید، اما او را مجبور به استفاده از رنگی خاص و یا تمامی رنگ ها نکنید
• در نقاشی های خود سعی کنید از اشکال هندسی متفاوت برای نقاشی استفاده کنید
• قبل از 3 سالگی برای نقاشی آزاد اولیت بیشتری نسبت به رنگ آمیزی بین خطوط قائل باشید

شما می توانید مداد شمعی بزرگ و تخم مرغی را خودتان نیز بسازید، طرز تهیه آن را اینجا بخوانید

در مطلب رشد حرکتی و مهارت های حرکتی ظریف و درشت 1، در ارتباط با تعریف مهارت های حرکتی، انواع آن (مهارت های حرکتی ظریف و درشت) و نحوه تقویت آن ها به وسیله بازی و اسباب بازی اطلاعاتی را در اختیارتان قرار دادیم. حالا می خواهیم رشد حرکتی سالم در کودکان را بازگو کنیم. همچنین بازی ها حرکتی ای که در رشد و تسلط یافتن بر این مهارت ها تاثیر دارند.

در ابتدا لازم است نکته ای را خاطر نشان سازیم. رشد حرکتی در کودکان متفاوت است. بدین معنی که اغلب کودکان مراحل یکسانی را با ترتیب یکسانی طی می کنند (البته گاهی پیش می آید که کودکی یک مرحله را نمی گذراند، مثلا بدون تمرین چهار دست و پا رفتن، ایستادن و راه رفتن را آغاز می کند)؛ ولیکن سنی که کودکان قادر به انجام این مهارت ها می شوند از کودکی به کودک دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر کاملا متفاوت است. همچنین کودکان زودرس و نارس ممکن است دیرتر از کودکانی که 9 ماهه به دنیا آمده اند، مهارت های حرکتی را کسب کنند. بنابراین در جدول زیر، علاوه بر متوسط سنی که کودکان این مهارت ها را نشان می دهند، حداقل و حداکثر سنی که کودک این مهارت ها را کسب می کند نیز ذکر شده است. «نکته 1: اگر کودکی تا حداکثر سن ذکر شده به مهارت ذکر شده دست نیافته باشد، بهتر است به متخصص مراجعه کنید.»

عامل ژنتیک (رشد دستگاه عصبی، هوش حرکتی کودک، سن کسب این مهارت ها در والدین وی) و عوامل محیطی (بازی ها و اسباب بازی های جالب و محرک، فراهم کردن فضا و امکان حرکت، تمرینات ورزشی، تشویق ها و محرک های محیطی دیگر) در سرعت کسب این مهارت ها تاثیر به سزایی دارند. با این حال جز موارد استثنا، کودکان زودتر از حداقل سنی ذکر شده قادر به نشستن، راه رفتن و غیره نیستند.

پژوهش های بسیاری که در حوزه مهارت های حرکتی شکل گرفته، نشان داده اند که فرصت های حرکت اولیه و محیط تحریک کننده بر رشد حرکتی تاثیر به سزایی دارند، برای مثال در پرورشگاهی که کودکان تمام مدت در تخت خود بودند، تا بیش از 2 سالگی چهار دست و پا رفتن را آغاز نکرده بودند. مثال دیگر مادران سرخپوستی هستند که با ورزش دادن نوزادان خود راه رفتن و مهارت های حرکتی دیگر را تسریع می بخشند[2]).

در این قسمت بازی ها و اسباب بازی های ساده ای را معرفی می کنیم.

نکته 2: مهارت های حرکتی به ترتیبی که گفته شد رشد می کنند. پس به خاطر داشته باشیم تا سیستم عصبی مرکزی رشد نکرده است، فشار آوردن به آن موجب پیشرفت نگردیده چه بسا ممکن است، آسیب زا باشد. از چه طریق می توانید مطمئن شوید که کودک به حد لازم برای شروع هر یک از تمرینات رسیده است؟ به جدول نگاه کنید، اگر کودک یک مرحله را سپری کرده است، برای مثال موفق به نشستن بدون کمک شده است، می توانید تمرینات مرحله ی بعد یعنی سینه خیز رفتن را آغاز کنید.

بازی ها، تمرینات و اسباب بازی ها (به ترتیب سنی):

• استفاده از موبیل ها و آویزهای رنگی شاد و براق در بالای تخت نوزاد موجب ترغیب او به پیش دسترسی، دسترسی و در نهایت چنگ زدن می شود
• خواباندن نوزاد به حالت دمر موجب ترغیب او به بلند کردن سرش می شود
• ماساژ صحیح نوزاد تمامی عضلات و سیستم عصبی بدن نوزاد را تحریک و تقویت می کند
• دست ها و پاهای او را تکان دهید (نرمش)
• او را روی پای خود بنشانید (تمرین نشستن)
• اسباب بازی جالبی در پهلوی او قرار دهید تا ترغیب به غلت زدن و برداشتنش شود
• او را بلند کرده و اجازه دهید پاهای خود را بر زمین بزند گویی می خواهد راه برود
• اسباب بازی صدا دار خوشرنگی را در مقابل چشمان او حرکت دهید و نزدیک دستانش کنید تا ترغیب به گرفتن آن شود
• هنگامی که نوزاد گرفتن اشیا را آغاز کرد، اسباب بازی های ایمن[3]، بزرگ، با رنگ های شاد و صداساز (در صورت تکان دادن)، در شکل ها و طرح های متفاوت را در مقابل او حرکت دهید (تاب دهید یا بچرخانید) تا ترغیب به گرفتن شده و پس از کسب موفقیت آن را به دهان خود برده و بررسی کند (هماهنگی چشم و دست و مهارت های حرکتی ظریف)
• او را روی صندلی غذا بنشانید
• اطراف او را بالش بچینید و اجازه دهید به تنهایی بنشیند و هر بار که چپه شد، دوباره او را بلند کنید
• هنگامی که نوزاد به حالت دمر است، اسباب بازی جالبی در رو به روی او با کمی فاصله قرار دهید، زانوهای او را خم کرده و با دستان خود به کف پای او فشار بیاورید تا ترغیب به حرکت رو به جلو برای دسترسی به اسباب بازی شود (تمرین سینه خیز رفتن)
• انواع اسباب بازی ها با شکل های مختلف (حلقه های تو خالی، مکعب های بزرگ، جغجغه های مختلف و...) را در اختیار او قرار دهید چرا که در دست گرفتن هر یک متفاوت است
• توپ صدا داری را قل دهید و او را تشویق کنید با سینه خیز رفتن به آن برسد
• ساعت های زیادی کودک را روی زمین بگذارید تا در صورت جلب شدن توجه اش به چیزی تلاش کند به سمت آن حرکت کند
• اسباب بازی های متفاوتی را بر روی زمین رها کنید تا کودک تشویق به دسترسی و حرکت به سمت آن ها شود
• از روروئک استفاده نکنید به جای آن از والکر ویژه نوپایان استفاده کنید
• وسایل شکستنی را از روی میزها جمع کنید، گوشه های تیز میزها و وسایل دیگر را محافظ کودکان بزنید، تا بدون استرس (و انتقال این استرس به کودک) آزادانه ولی با نظارت او را در محیط رها کنید
• اسباب بازی های جالب او را روی میزها بگذارید تا تشویق به بلند شدن برای دستیابی به آن ها شود
• دستان او را گرفته و تاتی تاتی کنید (و تمرین های حرکتی دیگر خاص راه رفتن که مادربزرگ ها در آن تخصص ویژه ای دارند)
• بر روی چند پله فرش بیاندازید و با نظارت کامل کودک را ترغیب به بالا و پایین رفتن از پله ها کنید (اوایل کودکان به صورت چهار دست و پا اینکار را انجام می دهند ولی به مراقبت بسیار نیاز دارند، چرا که تمرین زیادی برای دستیابی به تعادل کامل نیاز دارند)
• مقابل او جفت پا بالا بپرید و او را ترغیب به اینکار کنید و در صورت لزوم کمکش کنید
• قطار شوید و هر کار شما انجام می دهید از او بخواهید تکرار کند، راه بروید، کمی بدوید، بپرید، روی پنجه ی پا راه بروید و...

نکته 3: در تمامی این مراحل تشویق از نوع نوازش، بغل کردن، بوسیدن، تشویق های کلامی، حضور فعال و توجه کامل مادر جزو ضروریات است.

نکته 4: اگر کودکی مرحله ای را طی نکرد، با بازی او را تشویق به تمرین آن کنید. برای مثال نگذراندن مرحله ی چهار دست و پا رفتن، در میان کودکان شایع است که می تواند مشکلاتی در بزرگسالی به ویژه سال های اولیه دبستان به وجود آورد. بنابراین با او تمرین و بازی کنید.

و در پایان باز تاکید می کنیم که حتی اگر این تمرینات را با کودک خود داشته باشید، زودتر از زمان رسش و برنامه ریزی ژنتیکی اش قادر به کسب این مهارت ها نخواهد بود.

رشد حرکتی و مهارت های حرکتی ظریف و درشت 1

ضرورت و اهمیت تقویت مهارت های حرکتی ظریف در سنین پیش از دبستان، با معرفی اسباب بازی های مناسب تقویت مهارت های حرکتی ظریف

همگی درباره مزایای تغذیه با شیر مادر کمابیش شنیده ایم. به مناسبت هفته جهانی تغذیه با شیر مادر (16-10 مرداد)، خواستیم به صورتی منسجم تر و علمی، بر این مزایا مروری مختصر داشته باشیم.

مزایای غذایی و سلامتی تغذیه با شیر مادر:

بین چربی و پروتئین، توازن درست برقرار می کند

شیر انسان در مقایسه با شیر سایر پستانداران، چربی بیشتر و پروتئین کمتر دارد. این توازن، و پروتئین ها و چربی های منحصر به فرد در شیر انسان، برای میلین دار شدن[1] سریع دستگاه عصبی ایده آل است.

کامل بودن غذایی را تضمین می کند

مادری که با پستان شیر می دهد، تا زمانی که بچه 6 ماهه شود به افزودن غذاهای دیگر به رژیم غذایی فرزندش نیازی ندارد. شیر تمام پستانداران آهن کمی دارد. ولی آهن موجود در شیر مادر توسط دستگاه گوارش بچه بسیار راحت تر جذب می شود. در نتیجه، نوزادانی که با شیشه تغذیه می شوند به شیر خشکی نیاز دارن که با آهن تقویت شده باشد.

به تضمین رشد جسمانی سالم کمک می کند

در چند ماه اول، بچه هایی که شیر مادر می خورند قدری سریع تر از بچه هایی که شیر خشک می خورند وزن و قد کسب می کنند. بچه هایی که شیر خشک می خورند در پایان سال اول عقب ماندگی خود (از لحاظ قد و وزن) را جبران می کنند. بچه های یک ساله ای که شیر مادر می خورند لاغرتر هستند (درصد بالاتر عضله به چربی دارند). و این الگوی رشد می تواند به پیشگیری از چاقی در سنین بالاتر کمک کند.

از تعدادی بیماری محافظت می کند

تغذیه با شیر مادر پادتن ها و سایر عواملی که با عفونت مبارزه می کنند را از مادر به کودک انتقال داده و عملکرد دستگاه ایمنی را تقویت می کند. در نتیجه، بچه هایی که شیر مادر می خورند در مقایسه با بچه هایی که شیر خشک می خورند واکنش های آلرژیک و بیماری های تنفسی و روده ای بسیار کمتری دارند. شیر مادر تاثیرات ضد التهابی نیز دارد که شدت نشانه های بیماری را کاهش می دهند.

از رشد معیوب آرواره و پوسیدگی دندان جلوگیری می کند

مکیدن پستان مادر به جای پستانک مصنوعی به اجتناب از بد بسته شدن دهان کمک می کند. وضعیتی که به موجب آن آرواره بالا و پایین درست روی هم قرار می گیرند. این از پوسیدگی دندان ناشی از باقی ماندن مایع شیرین در دهان بچه هایی که در حال مکیدن سرشیشه به خواب می روند، جلوگیری می کند.

قابلیت هضم را تضمین می کند

چون بچه هایی که شیر مادر می خورند در مقایسه با بچه هایی که شیر خشک می خورند نوع متفاوتی باکتری دارند که در روده رشد می کند، به ندرت به یبوست یا مشکلات معدی-روده ای دیگر دچار می شوند.

انتقال به غذاهای جامد را آسان می کند

بچه هایی که شیر مادر می خورند؛ غذاهای جامد جدید را راحت تر از بچه هایی که شیر خشک می خورند می پذیرند. شاید به این علت که تجربه ی بیشتری با طعم های مختلف دارند که از غذای مادر به شیر وی منتقل می شود.

در پایان لازم به ذکر است که ما تنها مزایای تغذیه با شیر مادر برای نوزاد را ذکر کرده ایم. در حالی که برای مادران نیز مزایای بسیاری همراه دارد.

منبع: روانشناسی رشد (از لقاح تا کودکی) جلد اول، لورا برک، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: نشر ارسباران

مطالعه بیشتر:

• یونیسف ایران
• world breastfeeding week